Depresja stanowi jeden z głównych problemów zdrowotnych w grupie osób starszych. Czynnikami wyzwalającymi to schorzenie są często koniec aktywności zawodowej i brak umiejętności odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Ograniczenia wynikające z wieku powodują życiową stagnację oraz trudności ze znalezieniem dla siebie zajęcia, a finalnie – obniżenie samooceny i spadek poczucia wartości społecznej. Wielu osobom trudno jest także zaakceptować sam proces starzenia się – zmiany w ciele i obniżenie atrakcyjności fizycznej. Również schorzenia (np. niewydolność serca, nowotwory, zaburzenia neurologiczne: choroba Alzheimera lub Parkinsona) zwiększają ryzyko wystąpienia depresji. Zaburzenia nastroju mogą być także reakcją na stratę osoby bliskiej, zwierzęcia oraz na odejście dzieci z domu rodzinnego. Czasami wiążą się z obowiązkiem opieki nad inną osobą i trudnościami wynikającymi z tej sytuacji. Ponadto seniorzy często ograniczają relacje społeczne z powodu systematycznego zmniejszania się grona znajomych, braku czasu ze strony bliskich lub kłopotów zdrowotnych. Może także pojawić się lęk przed wychodzeniem z domu. Wystąpienie choroby u seniora może być również związane z zaburzeniami nastroju, które po raz pierwszy pojawiły się w młodszym wieku. Podsumowując – aby zrozumieć istotę depresji wieku podeszłego, należy brać pod uwagę zarówno czynniki biologiczne jak i czynniki psychospołeczne.
Objawy depresji w podeszłym wieku
- utrata zadowolenia z życia (niemożność odczuwania przyjemności, utrata zainteresowań),
- negatywna ocena przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości,
- niskie poczucie własnej wartości,
- brak energii, męczliwość występująca nawet przy małym wysiłku, spowolnienie psychoruchowe, które prowadzi do ograniczenia aktywności (może występować zarówno w depresji jak i w przebiegu chorób somatycznych),
- zaburzenia koncentracji uwagi,
- zaburzenia pamięci,
- zaburzenia snu,
- zaburzenia łaknienia,
- myśli rezygnacyjne i samobójcze,
- lęk (napięcie, niemożność odprężenia się),
- objawy somatyczne (bóle głowy, ucisk w klatce piersiowej, nudności, zaparcia).
W depresji, w której pierwszy epizod pojawia się po 60 roku życia, mogą występować także urojenia. Odczuwanie dojmującej wewnętrznej pustki przez osobę chorą, myśli o śmierci lub planowanie samobójstw pozostaje poza wglądem otoczenia.
Przyczyny depresji :
- endogenne (genetyczne, zaburzenia metaboliczne lub neuroprzekaźników w mózgu),
- egzogenne czyli objawowe (występujące w przebiegu różnych chorób, z powodu używania leków i substancji psychoaktywnych, np. alkoholu),
- psychogenne (trudne wydarzenia życiowe, straty, zmiany).
Przyczyny depresji w podeszłym wieku są często złożone i nakładają się na siebie.
Z badań wynika, że:
– w okresie od 2013 r. do 2018 r. odnotowano wzrost liczby osób leczonych z powodu depresji powyżej 65 roku życia,
– osoby w wieku emerytalnym stanowią ponad 20% wszystkich leczonych z powodu depresji.
Co robić, aby zmniejszać ryzyko wystąpienia depresji w podeszłym wieku ?
- dbać o utrzymywanie więzi rodzinnych (zapewniają poczucie bycia potrzebnym i podnoszą poczucie własnej wartości),
- utrzymywać regularne kontakty z rówieśnikami (umożliwiają dzielenie się odczuciami, problemami),
- rozwijać swoje zainteresowania (zwiększają aktywność),
- starać się uczyć nowych rzeczy, nabywać nowe umiejętności (usprawniają pracę mózgu),
- być aktywnym/ą fizycznie (korzystny wpływ na kondycję fizyczną i psychiczną).
Jak można pomóc?
Nieleczona depresja może przyczynić się do rozwoju innych schorzeń. Czasami seniorzy i ich otoczenie wiążą objawy depresyjne z procesem starzenia się. Utratę radości życia, brak energii lub niechęć do kontaktów towarzyskich uznają za naturalną konsekwencję problemów zdrowotnych lub finansowych.
Rozróżnienie zaburzeń demencyjnych i depresyjnych jest trudne także dla specjalistów. Pogłębiające się nieprawidłowości w funkcjonowaniu pamięci mogą przypominać niektóre objawy depresji. Depresja może być postrzegana jako demencja i pozostać niezdiagnozowana. W przypadku zaburzeń nastroju u osób starszych zawsze konieczne jest wykluczenie przez lekarza somatycznej przyczyny dolegliwości.
Mimo że osoby w podeszłym wieku mówią lekarzom o smutku, trudnościach życiowych, braku wsparcia ze strony bliskich, główny nacisk kładą na dolegliwości bólowe. Często nie godzą się na konsultację z lekarzem psychiatrą. Obawiają się leczenia lekami psychotropowymi i nie chcą przyjmować dodatkowych leków.
Osoby, które podejrzewają, że mogą cierpieć na depresję, powinny skontaktować się z lekarzem psychiatrą lub psychoterapeutą. W leczeniu depresjipoza farmakoterapią stosuje się psychoterapię oraz udziela się wsparcia społecznego. Psychoterapia ma pomóc w uporządkowaniu rytmu dnia, zaplanowaniu drobnych aktywności, stworzyć bezpieczną przestrzeń do rozmowy o cierpieniu w chorobie, podtrzymywać nadzieję na wyzdrowienie, a także wzmacniać poczucie własnej wartości.
Gdy dostrzegasz objawy depresji u bliskiej osoby, spróbuj porozmawiać z nią na ten temat. Może uda się ją nakłonić do skorzystania z pomocy. Jeśli nie wiesz, jak podjąć ten temat, możesz omówić z psychoterapeutą swoje wątpliwości, obawy i formy pomocy.
Ośrodek Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Uzależnień, ul. Toruńska 26, 88-100 Inowrocław, tel. 52 525 65 99 (czynny od poniedziałku do piątku, godz. 8.00 – 19.00)
Można skorzystać z telefonów zaufania:
- Centrum wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego – Fundacja Itaka tel. 800 70 2222 (czynny całodobowo)
- Telefon Zaufania Dla Osób Dorosłych w Kryzysie Emocjonalnym tel. 116 123
(czynny codziennie w godz. 14.00 – 22.00)
- Antydepresyjny Telefon Zaufania – Fundacja Itaka tel. 22 484 88 01
(czynny: wtorek g. 14.00 – 19.00, czwartek g.15.00 – 20.00, piątek g.10.00 – 15.00)
Opracowała: Karolina Wróblewska terapeuta OPiRPU