Zaburzenia nastroju u kobiet w ciąży oraz w okresie po porodzie stanowią temat tabu, mimo że występowanie takiego rodzaju dolegliwości w tej grupie kobiet jest zjawiskiem powszechnym.
Najczęściej wymienia się trzy grupy zaburzeń natury psychicznej, które mogą pojawić się w czasie ciąży i po porodzie:
- tak zwany „baby blues” (smutek poporodowy),
- depresja okołoporodowa (może wystąpić depresja przedporodowa oraz poporodowa),
- psychoza okołoporodowa.
Ostatnie z zaburzeń – psychoza poporodowa, jest stanem skrajnym, bardzo poważnym i bezpośrednio zagrażającym zdrowiu oraz życiu matki lub/i dziecka. Występuje u 1 – 2 kobiet na 1000. Ma typowe dla stanu psychotycznego cechy: następuje zerwanie kontaktu i realnej oceny rzeczywistości, występują omamy oraz urojenia. Ponadto, charakterystyczne są nieufność wobec otoczenia oraz podejrzliwość. Mogą także występować natrętne myśli o zrobieniu krzywdy sobie lub dziecku. Zaburzenie to ma zazwyczaj nagły i gwałtowny przebieg, w związku z czym jego niebezpieczeństwo jest czytelne dla otoczenia kobiety. Taka sytuacja wymaga natychmiastowego działania, zgłoszenia się do specjalisty, w skrajnych sytuacjach – wezwania pogotowia ratunkowego.
Dwa pierwsze wymienione powyżej stany psychiczne trudniej rozróżnić, a jest to ważne, chociażby z powodu konieczności podjęcia pomocowej interwencji w przypadku objawów depresji.
„Baby blues” to stan spowodowany głównie zmianami hormonalnymi, według różnych badań dotyka 40 – 80% kobiet. Jest to przejściowy, raczej łagodny w przebiegu stan psychiczny, który pojawia się najczęściej tuż po porodzie i trwa przez około 2 – 3 tygodnie.
Objawy charakterystyczne to:
- spadek nastroju i przygnębienie lub pobudzenie i wzmożona aktywność,
- chwiejność emocjonalna,
- uczucie zmęczenia; zdarza się, że w związku z tym kobieta czasowo traci zainteresowanie dzieckiem,
- płaczliwość,
- stany wzmożonego niepokoju,
- dolegliwości bólowe.
Objawy tego stanu mijają samoistnie zazwyczaj po około 2 – 3 tygodniach, kobieta odzyskuje równowagę i poczucie komfortu psychicznego. Stan o takim przebiegu traktuje się jako prawidłowo występujący, nie trzeba podejmować specjalnych działań. Niczego nie bagatelizując, warto, pomimo dyskomfortu i dokuczliwości powyższych objawów, uspokajać się myślą, że w pewnym stopniu to, co się dzieje, jest naturalne i uzasadnione fizjologicznie.
Jednocześnie należy prowadzić obserwację. Przedłużające się w czasie objawy, zmiany w nastroju i zachowaniu kobiety po porodzie mogą oznaczać poważne kłopoty natury psychicznej. Wydaje się, że łatwo zbagatelizować pewne sytuacje, wytłumaczyć je wspomnianymi wcześniej zmianami hormonalnymi., jednak jeśli mamy do czynienia z depresją, zwłoka w skorzystaniu z profesjonalnej pomocy może pogorszyć stan zdrowia kobiety.
To, co odróżnia stan tak zwanego baby blues od depresji, to czas trwania objawów, ich nasilenie oraz możliwe niebezpieczeństwo dla dziecka i matki.
DEPRESJA POPORODOWA
Narodziny dziecka to bardzo duża zmiana w życiu kobiety na wielu poziomach. Jeśli rodzi się pierwsze dziecko, do nowej sytuacji trzeba się zaadaptować. W zależności od indywidualnej sytuacji kobiety – przebiegu ciąży i porodu, dotychczasowych kłopotów natury psychicznej oraz ogólnej sytuacji życiowej – czas po narodzinach dziecka może być w różnym stopniu pełen napięcia i stresu.
Roli matki, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia dziecka, przypisuje się szczególne znaczenie. Podkreśla się jej istotę i wagę. Nic w tym złego ani nieprawdziwego. Należy jednak pamiętać, że cały zestaw oczekiwań wobec kobiety w tym czasie dla części z nich oznacza ogromną presję. Bardzo często same kobiety przejmują społeczne oczekiwania i wyobrażenia na temat matek, stają się dla siebie bardzo wymagające i samokrytyczne. Czują się zobowiązane do bezgranicznej cierpliwości i radzenia sobie dobrze ze wszystkimi obowiązkami. W ich przekonaniu, muszą zawsze rozumieć i rozpoznawać potrzeby dziecka i być gotowe do ich spełnienia. W tym czasie trudno im pozwolić sobie na inne emocje. Hamowane są zmęczenie i irytacja. Bardzo często zaprzeczana jest złość, w myśl przekonania, że dobra mama nie złości się na dziecko, nie czuje zniechęcenia czy zniecierpliwienia. Niepowodzenia w opiece nad dzieckiem pogłębiają poczucie niekompetencji, a to z kolei powoduje obniżenie poczucia wartości. Nie bez znaczenia są medialne przekazy (reklamy, okładki gazet, zdjęcia innych kobiet i osób popularnych umieszczane w sieci). Które, promując wyidealizowany obraz macierzyństwa, potęgują presję. Tymczasem, niedopuszczanie negatywnych stanów emocjonalnych może być jednym ze źródeł depresji.
Ponadto, w związku z macierzyństwem, kobieta musi zmierzyć się ze zmianami związanymi z organizacją życia oraz przeformułowaniem relacji z partnerem/mężem. W naturalny sposób traci się pierwszoplanową rolę na rzecz oddania się pełnej zależności relacji z dzieckiem. Pojawiają się obawy związane z możliwością realizacji własnych planów życiowych, w tym bardzo ważnych – zawodowych.
Znaczenie mają także wcześniejsze doświadczenie kobiety i jej rys osobowościowy. Nieprzepracowane dylematy związane z dopuszczaniem złości, z zależnością lub trudności w budowaniu więzi stanowią czynnik ryzyka w powstawaniu depresji okołoporodowej.
Powyższe czynniki są psychologicznym tłem depresji poporodowej, której objawy u 19% kobiet pojawiają się już w trakcie ciąży.
OBJAWY
Depresję okołoporodową diagnozuje się według tych samych kryteriów, co epizod dużej depresji. W zależności od przyjętych założeń – poniższe objawy mogą mieć swój początek od 2 – 3 miesięcy po porodzie do nawet jednego roku od porodu:
- obniżony nastrój z przewagą smutku i przygnębienie,
- uczucie zmęczenia, a nawet wyczerpania,
- drażliwość i irytacja – wszystko dookoła denerwuje, nieraz trudno określić, co konkretnie,
- uczucie straty, bez świadomości oraz możliwości określenia, co się straciło,
- niechęć i odmowa zajmowania się dzieckiem,
- zaburzenia w relacjach z innymi – wycofywanie się i bierność w kontaktach z mężem, dziećmi, izolacja od kontaktów społecznych,
- zaniżona samoocena – poczucie braku kompetencji („Do niczego się nie nadaję”, „Nie potrafię zająć się dzieckiem, nic nie robię dobrze”, itd.),
- poczucie winy – także z powodu zmęczenia, spadku formy oraz odczuwanej niechęci czy złości wobec dziecka,
- lęk – może on dotyczyć zdrowia swojego lub/i dziecka (może przybierać formę ataków paniki); kobiety boją się także, że zrobią krzywdę dziecku (w stanie depresji takie myśli mogą występować, większość kobiet nie robi celowo krzywdy swojemu dziecku, nie wolno bagatelizować tych objawów),
- nawracający niepokój związany z odpowiednio sprawowaną opieką nad dzieckiem,
- kłopoty ze snem pomimo zmęczenia,
- brak apetytu.
Jeżeli powyższe stany utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie – należy podjąć działanie i szukać pomocy specjalisty. W takiej sytuacji niezbędny jest kontakt z lekarzem psychiatrą, który określi, czy konieczne jest stosowanie leków. Bardzo ważną i skuteczną strategią pomocy jest podjęcie psychoterapii.
Jeśli kobieta doświadcza powyższych stanów, ale ma wątpliwości, czy nastąpił odpowiedni moment na zgłoszenie się do specjalisty, może zwrócić się do swojego lekarza ginekologa, położnej czy pielęgniarki środowiskowej. Warto zaufać też sobie, oprzeć się na intuicji. Jeśli kobietę niepokoją pewne dolegliwości, ma wątpliwości, czy wszystko jest w porządku, to należy potraktować je poważnie.
Można także skorzystać z Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej. Jest to narzędzie pomocnicze, którego wynik może wskazać, że sytuacja kobiety wymaga kontaktu ze specjalistą. Edynburska Skala Depresji Poporodowej dostępna jest w internecie, jej wypełnienie zajmuje niewiele czasu. Pamiętać należy, że może być traktowana wyłącznie jako pomoc – w żadnym wypadku nie może zastąpić kontaktu ze specjalistą.Wspomnianym kwestionariuszem mogą się posługiwać także pielęgniarki, lekarz ginekolog lub położna.
Poniższe linki przekserują do Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej:
http://www.depresja-poporodowa.pl/edynburska-skala-depresji-poporodowej.php
Kobietom zmagającym się z różnymi emocjami, myślami i stanami psychicznymi w trakcie ciąży, przed i po porodzie, polecamy zajrzenie na poniższe strony, gdzie można znaleźć wiele rzetelnych treści na tematy związane z przebiegiem ciąży, porodu, ale także depresji poporodowej:
https://www.rodzicpoludzku.pl/
http://www.depresja-poporodowa.pl/index.php
W Inowrocławiu konsultację z psychologiem lub terapeutą można odbyć w Ośrodku Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Uzależnień przy ulicy Toruńskiej 26. W razie konieczności możliwa jest także konsultacja psychiatryczna (tel. 52 525 65 99, 52 357 43 89, rejestracja czynna od poniedziałku do piątku, w godzinach od 7.00 do 19.00).
Opracowała: Monika Dziwnik
Źródła:
www.psychologia.edu.plwww.psychologia.edu.pl
www.psychologiawpraktyce.plwww.psychologiawpraktyce.pl
Zdjęcie:„File:Depressed woman.jpg” by pixabay user 'Free-photos’ is marked with CC0 1.0