W ostatnich latach obserwuje się coraz więcej przypadków mniej lub bardziej nasilonych objawów depresji u dzieci i młodzieży. Na alarm biją lekarze psychiatrzy, terapeuci, pedagodzy szkolni. Zjawisko to nasila się i trudno go nie zauważyć.
Edukacja młodych ludzi i ich rodziców jest jednym z wielu niezbędnych działań w obszarze zdrowia psychicznego młodzieży. Dorastający człowiek powinien mieć dostęp do wiedzy umożliwiającej mu przynamniej wstępne zorientowanie się w tym, co się z nim dzieje (poprzez media, udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych, rozmowę z pedagogiem, ze specjalistą itd.). Świadomość, że to, czego doświadcza, jest niepokojące, może być pierwszym impulsem do poszukiwania pomocy. Zdarza się, że młodzi ludzie bagatelizują objawy (na przykład z obawy przed tym, co się będzie działo dalej), nie mówią, że coś jest nie tak, uparcie odmawiają podjęcia współpracy, rozmowy. Wówczas szczególnie ważnym ogniwem są zainteresowani i zorientowani rodzice.
Z praktyki wielu specjalistów, również zespołu Oddziału Terapii Uzależnień Ośrodka Profilaktyki, wynika, że wiedza rodziców na temat zjawiska depresji dzieci i młodzieży jest bardzo ogólna. Nie jest to zarzut – prawdopodobnie w większości przypadków tych, którzy mieli kontakt z osobą chorą na depresję, był to kontakt z osobą dorosłą, nie dzieckiem czy nastolatkiem. Reakcje dorosłych na temat depresji wśród młodych ludzi są różne – od przerażenia, przez minimalizowanie, do zaprzeczania. Wielu rodzicom wydaje się, że dzieci i młodzież nie zapadają na tak poważną chorobę, uważają, że to przesadzone wymysły współczesnego świata. Prawdopodobnie jest wielu rodziców, którzy zwyczajnie obawiają się diagnozy tego rodzaju problemów u własnego dziecka. Nie wiedzą, jak pomóc, gdzie szukać specjalistów i co dalej będzie się działo z ich dzieckiem. Zdarzają się skrajne reakcje w postaci zaprzeczania stawianej diagnozie. Rodzice uznają objawy dziecka za przejaw lenistwa, manipulację lub chęć zwrócenia na siebie uwagi. Bywają osoby, które minimalizują kłopot, fałszywie się pocieszają, że te trudności są chwilowe, zaraz przejdą. Niezależenie od różnych postaw rodziców, wyposażenie ich w rzetelną wiedzę zwiększa szansę na interwencję wobec dziecka.
OBRAZ DEPRESJI – OBJAWY
- Diagnozowanie depresji u dzieci i młodzieży odbywa się na podstawie takich samych kryteriów jak u dorosłych. Obraz depresji u dzieci i młodzieży jest inny niż u dorosłych, a objawy – często niespecyficzne.
- Wiele objawów występujących u nastolatków w okresie dojrzewania ma charakter depresyjny, co nie oznacza, że występuje u nich depresja kliniczna. Diagnozę zawsze stawia lekarz, natomiast każda zmiana i pogorszenie funkcjonowania dziecka powinny być skonsultowane ze specjalistą (lekarzem, psychologiem, terapeutą).
CO POWINNO ZANIEPOKOIĆ?
ZABURZENIA NASTROJU
- U młodszych dzieci częściej niż smutek i przygnębienie obserwuje się rozdrażnienie i złość, mogą zdarzać sie wybuchy płaczu, krzyk. Kilkuletnie dzieci nie potrafią, tak jak starsze, powiedzieć, co czują, jednak z zewnątrz widoczna jest ich irytacja i zniecierpliwienie.
- Nastolatki częściej mówią o przygnębieniu, smutku, poczuciu osamotnienia, nawet w sytuacji, gdy prowadzą życie towarzyskie, spotykają się ze znajomymi.
- Brak motywacji do działania, niechęć po podejmowania aktywności, poczucie znużenia – „nic mi się nie chce”, „nie mam siły”.
- Reaktywność nastroju – nie zawsze młody człowiek jest tylko zobojętniały na to, co dzieje się wokół – pewne wydarzenia zewnętrzne mogą go rozweselić, poprawić nastrój. Jednak nie trwa to długo i powraca stan przygnębienia. Zmienność nastroju jest ważnym sygnałem ostrzegawczym.
- Brak odczuwania przyjemności – większość aktywności podejmowanych przez młodego człowieka nie przynosi już radości, często porzuca on swoje dotychczasowe zainteresowania, rezygnuje ze spotkań towarzyskich, izoluje się. Nie oznacza to, że się znudził. Raczej nie jest już w stanie odczuwać przyjemności i cierpi z tego powodu. Czuje głównie pustkę.
- Depresyjna ocena rzeczywistości – młody człowiek nie wierzy w siebie, znacznie obniża się jego poczucie własnej wartości, uważa, że nic mu się nie udaje i nie uda w przyszłości. Bardzo często towarzyszy temu poczucie winy i skłonność do obwiniania się za wszystko, co wydarza się jemu i innym.
POGORSZENIE WYNIKÓW W NAUCE I MOŻLIWOŚCI POZNAWCZYCH
- Wyraźne osłabienie możliwości intelektualnych – pojawiają sie trudności w funkcjonowaniu w szkole. Dziecko otrzymuje gorsze stopnie, pojawiają się trudności z koncentracją uwagi, skupieniem się i zapamiętywaniem, chociaż wcześniej dziecko uczyło się dobrze.
- Początkowe unikanie chodzenia do szkoły, wagary mogą zakończyć się odmową wychodzenia do szkoły w ogóle. Kolejne niepowodzenia pogłębiają frustrację i niską samoocenę. Często oskarżenia o lenistwo i przypisywanie dziecku złych intencji pogarsza sytuację i wzmaga opór przed powrotem do szkoły.
PROBLEMY ZDROWOTNE
- Dolegliwości zdrowotne mogą być manifestacją emocji dziecka. Dzieje się tak zwłaszcza u młodszych dzieci. Bóle głowy, brzucha, brak apetytu, moczenie nocne pojawiają się co jakiś czas, np. w sytuacji większego napięcia lub stresu, następnie mijają. Jeśli dolegliwości nie mają uzasadnienia w badaniach lekarskich, często rodzice traktują je jako sposób na unikanie, np. szkoły. „Uspokojony” w ten sposób rodzic później zgłasza się do psychiatry lub psychologa.
- U nastolatków dolegliwości bólowe są podobne, dodatkowo mogą wystąpić: nagły spadek lub wzrost wagi ciała oraz kłopoty ze spaniem. Młody człowiek ma trudności w zasypianiu lub wybudza się w nocy.
- Często występują także: napady duszności, ucisk w klatce piersiowej, dolegliwości układu pokarmowego.
ZABURZENIA ZACHOWANIA
- To szeroka gama zachowań, których nie oczekują od niego rodzice lub nauczyciele, np. wagary, obojętność wobec obowiązków domowych. Nastolatek może także łamać zakazy i nakazy: nadużywać alkoholu i narkotyków, wcześnie podejmować inicjację seksualną, łamać normy prawne.
- Depresja może manifestować się poprzez zachowania agresywne wobec siebie i otoczenia. Do aktów autoagresji zalicza się samouszkodzenia, cięcie rąk, ud, rozdrapywanie ran, krost, wyrywanie włosów.
- Myśli rezygnacyjne, samobójcze, nasilone zainteresowanie tematyką śmierci, demonstracyjne wypowiedzi na ten temat.
- Podejmowanie prób samobójczych.
CO ROBIĆ I KIEDY?
Przede wszystkim nie wolno bagatelizować problemów dziecka. Ważne, by mu uwierzyć i potraktować je poważnie. Nie warto odkładać spraw „na później” w nadziei, że kłopot sam się rozwiąże. Depresja w skrajnych przypadkach może być chorobą śmiertelną.
W przypadku występowania niepokojących sygnałów należy zgłosić sie do specjalisty – lekarza psychiatry, psychologa, terapeuty. Pomocy udzieli także pedagog szkolny. Porady można zasięgnąć również u lekarza rodzinnego.
Należy pamiętać, że myśli samobójcze są bezwzględnym wskazaniem do kontaktu z psychiatrą, a w sytuacji podjęcia próby samobójczej należy wzywać pogotowie ratunkowe lub zgłosić się do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego.
Na terenie Inowrocławia pomoc można uzyskać w:
Ośrodku Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Uzależnień
ul. Toruńska 26
tel. 52 525 65 99
tel. 52 357 43 89
Ośrodku Interwencji Kryzysowej przy Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie
ul. Mątewska 17
tel. 52 359 22 49
Można również skorzystać z telefonu zaufania:
- dla rodziców i nauczycieli tel. 800 100 100 (Fundacja Dajmy Dzieciom Siłę)
- dla dzieci i młodzieży tel. 116 111 (Fundacja Dajmy Dzieciom Siłę)
- dla osób w stanie kryzysu psychicznego 800 702 222 (Fundacja Itaka)
Autor: Monika Dziwnik ,psychoterapeuta OPiRPU
Opracowanie: OPiRPU
Foto : „A childs BFF” by Ulrica (@Ullie) is licensed under CC BY-SA 2.0