Zaniedbanie to niezaspokojenie podstawowych potrzeb fizycznych ( np. wyżywienie, higiena, ubranie) i emocjonalnych (bezpieczeństwo, ochrona, opieka) dziecka przez osobę / osoby za to odpowiedzialne.
Zaniedbanie może być działaniem zamierzonym (np. nadmierny liberalizm, brak zainteresowania dzieckiem) lub powstać z nieuświadomienia, z niewiedzy lub niezdolności do odpowiedniego zajmowania się dzieckiem ( np. brak podstawowych kompetencji wychowawczych).
Wśród najbardziej powszechnych form zaniedbania fizycznego dziecka przez rodziców/opiekunów można wyróżnić:
- brak dbałości o higienę dziecka
- brak dbałości o stan zdrowia ( zaniedbanie okresowych szczepień, badań lekarskich, w przypadku choroby niepodejmowanie leczenia)
- niewłaściwe odżywianie dziecka (ograniczanie ilości, głodzenie, nieodpowiednia jakość jedzenia)
- niewłaściwe, nieadekwatne do pory roku i warunków atmosferycznych ubieranie dziecka
- brak opieki i kontroli nad dzieckiem
- zakłócanie spokoju dziecka ( awantury…)
Nawet jeśli potrzeby biologiczne dziecka są zaspakajane i nie jest ono zaniedbywane fizycznie, to może brakować mu bezpieczeństwa emocjonalnego. Zaniedbanie emocjonalne (porzucenie emocjonalne) przejawiać się może brakiem odpowiedzi na gesty, stany emocjonalne i zachowania wyrażające poszukiwanie bliskości i kontaktu przez dziecko. Ten rodzaj zaniedbania może charakteryzować się odrzuceniem dziecka, obojętnością, nieokazywaniem mu czułości, nieakceptowaniem obecności dziecka, brakiem zainteresowania tym, co robi dziecko, a gdy jest starsze jak spędza czas, z kim się przyjaźni, jak się uczy itp. Rodzic zaniedbujący swoje dziecko emocjonalnie, nie poświęca mu czasu, nie chwali, nie zapewnia bliskości (pieszczot, przytulania), nie uczestniczy w codziennych zajęciach, nie wykazuje zainteresowania ani uznania dla tego, co robi dziecko, co udało mu się osiągnąć i nie dostrzega jego deficytów i problemów. W sytuacji zagrożenia – nie podejmuje działań w obronie dziecka, nie udziela mu pomocy i wsparcia, a nawet obwinia go za sytuacje wymagające interwencji i zaangażowania osoby dorosłej.
Dziecko zaniedbane może być izolowane z życia rodzinnego, wspólnych przedsięwzięć i aktywności : spotkań, dyskusji i prac.
Formą zaniedbania może być też wykorzystywanie dziecka do pracy ponad jego siły, do podejmowania działań, które w konsekwencji wpływać będą na poprawę sytuacji ekonomicznej rodziny.
W ostatnich latach obserwujemy zaniedbanie emocjonalne, które wiąże się z coraz rzadszą obecnością rodzica w domu z powodu dużej aktywności zawodowej. Dziecko w takiej rodzinie pozornie może mieć zaspokojone wszystkie potrzeby tymczasem to „zaspokojenie potrzeb” sprowadza się do zapewnienia mu życia w odpowiednio wysokich warunkach materialnych, a pogorszenia jakości więzi emocjonalnej z rodzicami.
Z badań wynika, że dzieci chcą, żeby poświęcano im uwagę, żeby obdarzano je szacunkiem i żeby dorośli starali się zrozumieć ich punkt widzenia. Takie oczekiwania prezentują nie tylko dzieci młodsze, ale także nastolatki , wyrażając pragnienie uwagi ze strony rodziców. Badania pokazują także, że dzieci wychowywane przez opiekuńczych rodziców czują się bardziej bezpieczne, mają wyższą samoocenę, są bardziej empatyczne, mają większą gotowość zachowań prospołecznych, lepiej funkcjonują w szkole, a w życiu dorosłym mają mniej konfliktów z prawem, potrafią utrzymywać relację z innymi ludźmi.
Karolina Wróblewska terapeuta OPiRPU